Najwyższa Izba Kontroli (NIK) oceniła, że działania podejmowane przez kolejnych ministrów w ramach programu Mieszkanie+ (w latach 2016-2021) nie przyniosły oczekiwanych efektów, a tym samym nie wpłynęły znacząco na poprawę warunków i rozwiązanie problemów mieszkaniowych lokalnych społeczności.
Do końca października 2021 r. w ramach programu Mieszkanie+ wybudowano 15,3 tys. mieszkań, a 20,5 tys. mieszkań znajdowało się w budowie. Wcześniej rząd deklarował, że do końca 2019 r. wybuduje 100 tysięcy mieszkań.
„Głównymi przyczynami zmniejszającymi efektywność programu Mieszkanie+ były: brak skutecznych i spójnych ze sobą rozwiązań prawnych, a także opieszałość we wdrażaniu aktów wykonawczych. NIK zwraca uwagę, że podejmowane przez kolejnych ministrów inicjatywy legislacyjne, mające na celu usprawnienie funkcjonowania programu Mieszkanie+, nie zawierały kompleksowych rozwiązań w zakresie zwiększenia podaży gruntów Skarbu Państwa i wykorzystania ich na cele mieszkaniowe, co z kolei miało negatywny wpływ na wzrost dostępności mieszkań dla osób o umiarkowanych dochodach” – czytamy w komunikacie.
Przyjęty w 2016 r. Narodowy Program Mieszkaniowy (NPM) bezpośrednio angażował władze publiczne w zwiększenie zasobów mieszkaniowych w kraju. Program zakładał zarówno podjęcie na dużą skalę państwowych inwestycji mieszkaniowych na wynajem, jak i zmiany wpływające na lepsze zarządzanie lokalami na wynajem. Podstawowym pakietem działań mającym przyczynić się do realizacji celów określonych w NPM był program Mieszkanie+.
Należy przy tym zwrócić uwagę, że na program Mieszkanie+ składają się działania służące realizacji głównych celów NPM:
Cel 1 – związany ze zwiększeniem dostępu do mieszkań dla osób o dochodach uniemożliwiających nabycie lub wynajęcie mieszkania na zasadach komercyjnych;
Cel 2 – związany ze zwiększeniem możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb mieszkaniowych osób zagrożonych wykluczeniem społecznym ze względu na niskie dochody lub szczególnie trudną sytuację życiową.
„Z ustaleń kontroli wynika, iż efekty wdrażanych rozwiązań dotyczących budowy mieszkań na wynajem o umiarkowanym czynszu oraz budowy mieszkań przy udziale preferencyjnego kredytu z Banku Gospodarstwa Krajowego odbiegały od zakładanych celów. Od początku funkcjonowania programu społecznego budownictwa czynszowego, tj. od 2015 r. do końca I kw. 2021 r., wybudowano 735 lokali na wynajem o umiarkowanym czynszu wobec prognozowanych 72,5 tys. do końca 2025 r., a przy udziale kredytu preferencyjnego wybudowano 4 566 mieszkań wobec 30 tys. zakładanych do końca 2025 r. (w konsekwencji nie osiągnięto znacznej poprawy wskaźnika celu 2 Narodowego Programu Mieszkaniowego)” – czytamy dalej.
Do realizacji zamierzeń programu Mieszkanie+ utworzono we wrześniu 2017 r. Krajowy Zasób Nieruchomości (KZN). Powierzono mu zadania m.in. stworzenia zasobu, w drodze przejmowania nieruchomości Skarbu Państwa na zasadach określonych w ustawie o KZN, oraz gospodarowania tymi nieruchomościami, w tym przede wszystkim przeznaczania gruntów pod budownictwo mieszkaniowe. Celem takich działań było zwiększenie podaży dostępnych gruntów pod budownictwo mieszkaniowe. Kolejni ministrowie podejmowali prace nad nowelizacją ustawy o KZN, wdrażając nowe rozwiązania prawne i finansowe. Zakres wprowadzonych zmian, a także ich znaczenie dla możliwości gospodarowania nieruchomościami wchodzącymi w skład zasobu świadczą o braku zapewnienia w pierwotnej ustawie powołującej KZN skutecznych narzędzi prawnych, a także finansowych, co w efekcie uniemożliwiało realizację ustawowych zadań przez tę jednostkę, podkreślono.
Od początku funkcjonowania KZN do czasu zakończenia kontroli (30 czerwca 2021 r.) do zasobu przejęto 150 nieruchomości (o łącznej powierzchni 949 ha) spośród planowanych w tym okresie 271 nieruchomości, co stanowiło 55% planu. Niska skuteczność KZN w przejmowaniu nieruchomości do zasobu wynikała m.in. z: wstrzymywania się z przekazywaniem do zasobu nieruchomości przez zobowiązane do tego organy (w szczególności Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa i Agencję Mienia Wojskowego); ujmowania w wykazach nieruchomości, które z racji swoich funkcji i przeznaczenia były nieprzydatne do realizacji inwestycji mieszkaniowych; braku wiedzy, po stronie podmiotów przekazujących wykazy, o aktualnej sytuacji prawnej nieruchomości (np. o zgłoszonych roszczeniach); braku uregulowań prawnych (w pierwotnej ustawie o KZN) w zakresie finansowych rozliczeń za przekazywane grunty do zasobu.
W ocenie NIK, sprawowany przez kolejnych ministrów nadzór nad KZN był nierzetelny. Pierwsza kontrola w KZN przeprowadzona została w grudniu 2019 r., tj. po dwóch latach od utworzenia jednostki. W tym okresie wystąpiły tam liczne nieprawidłowości w zakresie udzielania zamówień publicznych, dokonywania wydatków ze środków publicznych oraz zasad rekrutacji i zatrudniania pracowników. Dodatkowo, zawiadomienie o ujawnionych w toku kontroli w KZN, okolicznościach wskazujących na naruszenie dyscypliny finansów publicznych w tej jednostce, minister przesłał do Rzecznika Dyscypliny Finansów Publicznych dopiero 20 lipca 2021 r., tj. 16 miesięcy od dnia sporządzenia i wysłania do KZN wystąpienia pokontrolnego i ponad półtora roku po zakończeniu czynności kontrolnych w tej jednostce. Tak późne przesłanie zawiadomienia mogło skutkować przedawnieniem karalności części czynów stanowiących naruszenie dyscypliny finansów publicznych, wskazano również.
„Gminy określiły kryteria i zasady pierwszeństwa korzystania z mieszkań powstających w ramach programu Mieszkanie+ oraz rzetelnie przeprowadzały i nadzorowały proces naboru najemców. Skutecznie także pozyskiwały środki z Banku Gospodarstwa Krajowego dla najemców tych mieszkań, na dopłaty do ponoszonych kosztów mieszkaniowych. W wyniku realizowanych inwestycji na terenie ośmiu kontrolowanych gmin powstało łącznie 1 683 lokali mieszkalnych na wynajem, służących zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych gospodarstw domowych o umiarkowanych dochodach, ponadto wydano pozwolenie na budowę dla kolejnych 522 takich lokali” – napisano w komunikacie.
Kontrola NIK wykazała, że w dwóch spośród ośmiu skontrolowanych gmin diagnozowano potrzeby mieszkaniowe w różnych grupach zamożności gospodarstw domowych, podejmując działania w zakresie zaspokojenia tych potrzeb. Ponadto problemy zaspokajania potrzeb mieszkaniowych gospodarstw domowych o umiarkowanych dochodach nie były ujmowane w dokumentach strategicznych czy planach i programach rozwoju tych gmin. Spośród ośmiu skontrolowanych gmin trzy z nich (Dębica, Katowice, Kępice) odnosiły się do tych zagadnień w opracowanych i przyjętych gminnych strategiach lub programach.
W efekcie NIK wnioskuje do ministra rozwoju i technologii o: wypracowanie spójnej i kompleksowej polityki w poszczególnych segmentach budownictwa mieszkaniowego, gwarantującej w sposób trwały i ciągły stosowanie skutecznych rozwiązań odpowiadających oczekiwaniom społecznym; wdrożenie skutecznego nadzoru nad KZN w celu poprawy warunków realizacji zadań ustawowych przez tę jednostkę oraz zapewnienia prowadzenia przez nią prawidłowej gospodarki finansowej; wdrożenie skutecznych metod pozyskiwania danych niezbędnych do sporządzania sprawozdań z realizacji NPM w celu uczynienia z nich wiarygodnego źródła aktualnych informacji, umożliwiających ocenę efektywności prowadzonych działań w ramach tego programu; wprowadzenie mechanizmów kontroli zarządczej, umożliwiających ujawnianie czynów stanowiących naruszenie dyscypliny finansów publicznych, przed upływem terminów przedawnienia karalności.
do prezesa Krajowego Zasobu Nieruchomości: o zapewnienie funkcjonowania KZN w oparciu o wymagane dokumenty, poprzez niezwłoczne opracowanie i uzgodnienie z ministrem właściwym do spraw budownictwa, planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa projektów programu gospodarowania Zasobem oraz wieloletniej strategii działania KZN i przedłożenie tych dokumentów Radzie Nadzorczej KZN do zatwierdzenia.
do organów wykonawczych gmin: o diagnozowanie na własnym terenie sytuacji mieszkaniowej w różnych grupach zamożności gospodarstw domowych oraz uwzględnianie wyników tych diagnoz przy opracowaniu i wdrożeniu lokalnej polityki mieszkaniowej.
(ISBnews)
