Ustalenie wartości szacunkowej robót budowlanych musi odbyć się zgodnie z właściwymi regułami zawartymi w przepisach. Zasady szacowania robót są odmienne niż określanie wartości dostaw i usług. Sprawdź, na co zwrócić uwagę przygotowując procedurę, której przedmiotem zamówienia są roboty budowlane. Dowiedz się, jak kalkulować ich wartość, w zależności od przyjętej formuły realizacji – „wybuduj” albo „projektuj i wybuduj”.
Sposób szacowania wartości zamówienia na roboty budowlane będzie inny w zależności od tego czy zamówienie będzie:
- dotyczyło jedynie wykonania roboty budowlanej zgodnie z dokumentacją projektową zamawiającego czy też
- polegało najpierw na zaprojektowaniu obiektu budowlanego i towarzyszących mu robót, a następnie wykonaniu zamówienia.
Zgodnie z art. 33 ust. 1 ustawy Pzp wartość zamówienia na roboty budowlane ustala się na podstawie:
- kosztorysu inwestorskiego sporządzanego na etapie opracowania dokumentacji projektowej albo na podstawie planowanych kosztów robót budowlanych określonych w programie funkcjonalno-użytkowym, jeżeli przedmiotem zamówienia jest wykonanie robót budowlanych w rozumieniu ustawy Prawo budowlane;
- planowanych kosztów prac projektowych oraz planowanych kosztów robót budowlanych określonych w programie funkcjonalno-użytkowym, jeżeli przedmiotem zamówienia jest zaprojektowanie i wykonanie robót budowlanych w rozumieniu ustawy Prawo budowlane.
Przy czym metody i podstawy obliczania ww. kosztów muszą być zgodne z obowiązującym rozporządzeniem ministra infrastruktury z 18 maja 2004 r. w sprawie określania metod i podstaw sporządzania kosztorysu inwestorskiego, obliczania planowanych kosztów prac projektowych oraz planowanych kosztów robót budowlanych określonych w programie funkcjonalno-użytkowym (Dz.U. nr 130, poz. 1389) – dalej: rozporządzenie w sprawie kosztorysowania.
Szacowanie dla robót w formule „wybuduj”
W przypadku gdy przedmiotem zamówienia jest wykonanie robót budowlanych, ustalenie wartości szacunkowej odbywa się na podstawie kosztorysu inwestorskiego. Zgodnie z doktryną kosztorys inwestorski to dokument stanowiący podstawę do ustalenia potrzebnych środków na wykonanie zamówienia, który określa szacunkową wartość przedmiotu zamówienia:
- na podstawie cen rynkowych takiego samego lub podobnego składnika lub
- z wykorzystaniem publikowanych przez GUS lub inne podmioty dostępnych wskaźników cen produkcji budowlano-montażowej.
Orzecznictwo
Wyrok Krajowej Izby Odwoławczej z 1 kwietnia 2011 r. (sygn. akt KIO 586/11): „Kosztorys inwestorski stanowi pewien, względnie miarodajny, wyznacznik wartości prac, materiałów, sprzętu, opracowany z uwzględnieniem statystycznie funkcjonujących cen oraz ilości zasobów niezbędnych do realizacji zamówienia, na podstawie kosztorysowych norm nakładów rzeczowych [KNNR] i katalogów nakładów rzeczowych [KNR], który jednak może odbiegać od cen rynkowych, choćby z uwagi na przyjęcie uśrednionych i założonych z uwzględnieniem tzw. ostrożnej wyceny wartości wyjściowych”.
Kosztorys inwestorski opracowuje się metodą kalkulacji uproszczonej. Metoda ta polega na wyliczeniu – na podstawie przedmiaru robót oraz liczby jednostek w odniesieniu do danych robót i ich ceny netto – wartości dla całego zadania/całej roboty budowlanej.
Przedmiar robót
Przedmiar robót powinien ujmować zestawienie poszczególnych do wykonania robót określonych w szczególności na podstawie dokumentacji projektowej. Przedmiar wskazuje roboty w kolejności ich wykonania, wraz z ich szczegółowym opisem, miejscem wykonania lub wskazaniem podstaw ustalających szczegółowy opis, z wyliczeniem i zestawieniem ilości jednostek miar robót podstawowych oraz wskazaniem podstaw do ustalania cen jednostkowych robót lub jednostkowych nakładów rzeczowych.
Dane niezbędne do przygotowania kosztorysu
Kosztorysu inwestorskiego nie można przygotować bez posiadania:
- dokumentacji projektowej,
- specyfikacji technicznej wykonania i odbioru robót budowlanych,
- założeń wyjściowych do kosztorysowania, tj. wszelkich innych, niż określone w dokumentacji projektowej danych technicznych, technologicznych i organizacyjnych mających wpływ na wartość przedmiotu zamówienia,
- cen jednostkowych robót podstawowych, tj. sumy kosztów bezpośredniej robocizny, materiałów i pracy sprzętu oraz kosztów pośrednich i zysku, wyliczonej na jednostkę przedmiarową robót podstawowych.
Zamawiający ustala ceny jednostkowe według danych rynkowych o cenach, np. historycznych pochodzących z jego umów albo z cen wskazanych w powszechnie stosowanych publikacjach takich jak SEKOCENBUD, WACETOP, BISTYP itp.
Przy braku możliwości określenia ceny jednostkowej stosuje się kalkulację szczegółową ceny polegającą na określeniu wartości poszczególnych jednostkowych nakładów rzeczowych (kosztów bezpośrednich) oraz doliczeniu narzutów kosztów pośrednich i zysku, według wzorów i zasad wskazanych w § 4-6 rozporządzenia w sprawie kosztorysowania.
Elementami kosztorysu są m.in. przedmiary robót, tabela wartości elementów scalonych, tworząca swoiste podsumowanie wartości grup robót określonych przedmiarem, krótka charakterystyka robót bądź obiektów oraz kalkulacja uproszczona.
Przedmiary robót w postaci kosztorysu pozbawionego cen są przekazywane wykonawcom jako element siwz – formularz oferty. Taki kosztorys będzie obowiązkowy do wypełnienia przez wykonawców, w szczególności w przypadku wybrania przez zamawiającego metody wynagradzania kosztorysowego.
Kosztorys przy wynagrodzeniu ryczałtowym
W przypadku wynagrodzenia ryczałtowego także zdarza się, że wykonawcy mają za zadanie wypełnić kosztorys proponowanymi cenami, jednak dokument ten pełni wówczas funkcję pomocniczą.
Orzecznictwo
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 6 stycznia 2001 r., sygn. akt I ACa 1147/00: „Jeżeli za wykonane dzieło strony ustaliły wynagrodzenie ryczałtowe, dołączenie przez wykonawcę do umowy kosztorysu nie ma znaczenia, a dokument ów uznać należy jedynie za uzasadniający merytorycznie oferowaną przez przyjmującego zamówienie (wykonawcę) kwotę wynagrodzenia ryczałtowego”.
Wynika to z faktu, że wysokość wynagrodzenia ryczałtowego jest niezmienna w stosunku do ceny podanej przez wykonawcę w ofercie i nie zależy od rzeczywiście zrealizowanej ilości robót budowlanych. Dołączenie kosztorysu pozbawionego cen nie będzie zmieniać tej formy wynagrodzenia na kosztorysową i nawet w przypadku gdy na moment składania oferty wykonawca nie będzie w stanie przewidzieć wszystkich kosztów i pełnego zakresu prac – i tak będzie zobligowany wykonać zamówienie w danej cenie ryczałtowej.
Ważne
W przypadku wyboru wynagrodzenia ryczałtowego wykonawca oblicza cenę na podstawie dokumentacji, w szczególności dokumentacji projektowej, natomiast jedynie przy wynagrodzeniu kosztorysowym cena oferty będzie wynikała ze złożonego wraz z ofertą kosztorysu.
W 2013 roku UZP w odpowiedzi na interpelację poselską z 20 listopada 2013 r. [DSPA-4816-148-(1)/13] wydał opinie, zgodnie z którymi żądanie przez zamawiających kosztorysów przy wynagrodzeniu ryczałtowym stanowi naruszenie art. 25 ust. 1 ustawy Pzp jako naruszenie zasady żądania jedynie dokumentów niezbędnych do przeprowadzenia postępowania. Przepisy rozporządzenia w sprawie kosztorysowania zwalniają inwestora z konieczności żądania przedmiaru w przypadku rozliczania ryczałtowego. Ponadto w świetle dążenia ustawodawcy unijnego do zmniejszenia obciążeń administracyjnych żądanie takiego dokumentu wydaje się tym bardziej niezasadne – jest to dodatkowe obciążenie, które może negatywnie wpływać na konkurencyjność w postępowaniu.
Ważne
Z uwagi na liczne omyłki, prowadzące niejednokrotnie do konieczności odrzucania dobrych ofert z przyczyn formalnych, zaleca się odstępowanie od obowiązku składania wraz z ofertą kosztorysów przy wynagradzaniu ryczałtowym.
Żądanie kosztorysu może jednak okazać się zasadne w celu zweryfikowania podejrzenia rażąco zaniżonej ceny. Wówczas jednak zamawiający, działając na mocy art. 90 ustawy Pzp, może wezwać wykonawcę do przedstawienia szczegółowych kalkulacji ceny jego oferty.
Czasem kosztorys może także okazać się niezbędny w przypadku rozliczeń związanych z odstąpieniem od umowy lub jej rozwiązaniem. W konsekwencji zabezpieczeniem zamawiającego na taką okoliczność może być wymaganie przedstawienia kosztorysów jedynie przed podpisaniem umowy od wykonawcy, który został wybrany w postępowaniu.
Szacowanie robót realizowanych w formule „zaprojektuj i wybuduj”
Wartość zamówienia w przypadku konieczności zaprojektowania i wykonania robót budowlanych ustala się z należytą starannością, na podstawie planowanych kosztów prac projektowych oraz planowanych kosztów robót budowlanych.
Planowane koszty prac projektowych
Planowane koszty prac projektowych oblicza się jako iloczyn wskaźnika procentowego, określonego w załączniku do rozporządzenia w sprawie kosztorysowania, i planowanych kosztów robót budowlanych.
Przy czym planowane wartości robót budowlanych opiera się na programie funkcjonalno-użytkowym (PFU) oraz wskaźnikach cenowych określonych na podstawie danych rynkowych lub w przypadku braku takich danych – na podstawie powszechnie stosowanych katalogów i cenników.
Przykład
Planowane koszty prac projektowych oblicza się na podstawie wzoru:
wskaźnik % x planowane koszty robót budowlanych
Przykładowo dla budowy dróg klasy G i klas niższych stosuje się wskaźnik o wartości 2,5-4,0%.
Tym samym wartość planowanych kosztów prac projektowych dla budowy drogi o wartości robót 2.000.000 zł będzie wynosić od 50.000 zł do 80.000 zł.
Z kolei dla przykładu kubaturowego budowa wiat przystankowych na terenie gminy będzie zaliczana do kategorii 1 lub 2 wymienionej w załączniku nr 1 do rozporządzenia w sprawie kosztorysowania.
Tym samym wartość wskaźnika procentowego niezbędnego dla obliczenia kosztów prac projektowych będzie oscylować w granicach 2,25-5,00, w zależności od wartości inwestycji i stopnia skomplikowania (wiaty przystankowe kategorii podstawowej będą spełniać wymagania kat. 1 ze wskaźnikiem 2,25-3,50; wiaty w kategorii wyższej, łączącej więcej funkcji, zaliczać się będą do kategorii 2 ze wskaźnikami procentowymi od 2,55 do 5,00%).
Dla inwestycji gminnej o planowanej wartości nieprzekraczającej 500 tys. zł wskaźnik ten wynosić będzie 3,25%. A zatem wartość planowanych kosztów prac projektowych wynosić będzie:
500.000 zł x 3,25% = 16.250 zł
Gdy nie można ustalić wartości wskaźnika procentowego na podstawie załącznika do rozporządzenia w sprawie kosztorysowania, zamawiający ustala go na bazie własnych danych lub informacji uzyskanych od właściwej izby samorządu zawodowego. Tak jak dla obiektów kubaturowych, również dla obiektów liniowych i inżynierskich rozporządzenie w sprawie kosztorysowania przewiduje odpowiednie wskaźniki procentowe.
Planowane koszty prac projektowych nie obejmują swoim zakresem wielu dodatkowych czynności związanych z właściwym zaprojektowaniem robót budowlanych czy niezbędnych do tego. Wartość obliczoną zatem w zaprezentowany w powyższym przykładzie sposób należy powiększyć, jeżeli zamawiający w ramach prac projektowych zamierza zlecić wykonawcy jedną lub kilka z poniższych prac:
- uzyskanie mapy prawnej, opracowanie mapy do celów projektowych,
- opracowanie dokumentacji geologiczno-inżynierskiej (badania gruntowo-wodne),
- opracowanie operatów ochrony środowiska,
- inwentaryzację obiektów, zagospodarowania terenu,
- inwentaryzację i waloryzację zieleni.
Prace projektowe mogą składać się z kilku następujących po sobie faz, np.:
- przygotowanie koncepcji,
- wykonanie projektu budowlanego,
- wykonanie projektu wykonawczego.
Dla każdej z tych faz, zgodnie z rozporządzeniem w sprawie kosztorysowania, należy przyjąć odpowiednie wielkości procentowe, dostosowując udział procentowy do specyfiki inwestycji, i tak wartość:
- projektu koncepcyjnego – powinna stanowić 7-15%,
- projektu budowlanego – powinna stanowić 30-45%,
- projektu wykonawczego – powinna stanowić 40-60%
wartości prac projektowych.
W przypadku odstąpienia przez zamawiającego od realizacji fazy projektu koncepcyjnego wartość udziału procentowego następnych faz powinna zostać dostosowana tak, aby łączna wartość wszystkich prac wynosiła 100%.
Planowane koszty robót budowlanych
Planowane koszty robót budowlanych oblicza się metodą wskaźnikową, jako sumę iloczynów wskaźnika cenowego i liczby jednostek odniesienia. Podstawę obliczenia planowanych wartości robót budowlanych stanowią program funkcjonalno-użytkowy oraz wskaźniki cenowe. Aby wyliczyć planowane koszty robót budowlanych, niezbędne jest poznanie składników kosztotwórczych na podstawie PFU. Będą to w szczególności koszty robót:
- przygotowania terenu,
- budowy obiektów podstawowych,
- instalacyjnych,
- wykończeniowych,
- związanych z zagospodarowaniem terenu i budową obiektów pomocniczych.
Dla tych składników konieczne jest określenie wskaźnika cenowego, który będzie stanowił podstawę do obliczenia wartości planowanych prac. Wskaźnik cenowy danego składnika kosztów określa się według danych rynkowych a w przypadku ich braku – na podstawie powszechnie stosowanych katalogów i cenników.
Brak możliwości pozyskania danych do określenia danego wskaźnika cenowego powoduje, że zamawiający jest zobligowany ustalić wartość na podstawie innych dostępnych mu informacji takich jak np.:
- dane historyczne z zawartych już umów,
- ceny pochodzące z aktualnych publikacji, informatorów, katalogów i ofert (również cenników dostępnych w Internecie),
- prognostyczne dane w zakresie kształtowania się cen.
Wyżej przytoczone regulacje niewątpliwie dają zamawiającemu dość dużą swobodę podczas ustalania kosztów wykonania bądź zaprojektowania i wykonania roboty budowlanej. Trzeba jednak pamiętać, że ta swoboda podlega ograniczeniu. Zamawiający jest bowiem zobowiązany kierować się przepisami rozporządzenia w sprawie kosztorysowania oraz ustawy Pzp, a przy tym uwzględniać zakaz zaniżenia wartości zamówienia oraz zasadę działania z należytą starannością.
Zlecanie wykonania opracowań wykonawcy zewnętrznemu
Niejednokrotnie zamawiający z braku odpowiednich służb w strukturach swoich jednostek organizacyjnych decydują się na profesjonalne ustalenie wartości szacunkowej zamówienia na roboty budowlane – tj. sporządzenie kosztorysu lub planowanych kosztów prac projektowych i robót budowlanych. Na tej samej zasadzie zlecają na zewnątrz wykonanie dokumentacji projektowej lub programu funkcjonalno-użytkowego. Przy zlecaniu tego typu prac należy pamiętać, że są one zazwyczaj realizowane w ramach postępowania o udzielenie zamówienia publicznego, jeżeli ich wartość przekracza wyrażoną w złotych kwotę 30.000 euro.
W takim przypadku nie należy zapominać o kilku ważnych zasadach:
- zakazane jest zaniżanie wartości zamówienia lub wybieranie sposobu jej ustalenia w taki sposób, aby doprowadziło to do uniknięcia stosowania przepisów ustawy Pzp (np. poprzez naciski na kosztorysanta, aby dostosował kosztorys do możliwości budżetowych zamawiającego);
- kosztorysy muszą zostać sporządzone tak, aby uwzględniały wszelkie prace niezbędne do wykonania danego przedmiotu zamówienia. Prace tam nieujęte będą mogły być realizowane po zmianie umowy, o ile zamawiający udowodni, że dochował należytej staranności;
- zakazane jest wprowadzenie wymogu sporządzania kosztorysu inwestorskiego w systemie kosztorysowym określonej marki – takie działanie prowadzi do zachwiania uczciwej konkurencji;
- sprzeczne z zasadami zamówień publicznych są wymogi, aby wykonawcy sporządzali kosztorysy według cenników publikowanych przez konkretny podmiot (np. Sekocenbud).
Agata Smerd – szkoleniowiec, praktyk, kontroler zamówień publicznych, zawodowo zajmuje się zamówieniami publicznymi od 2003 roku, przez lata związana z największą instytucją zamawiającą w Polsce działającą w branży inwestycji infrastrukturalnych, ekspert zewnętrzny przy Ministerstwie Rozwoju oraz Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, aktywna członkini Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Konsultantów Zamówień Publicznych, stała współpracowniczka Portalu Zamówienia Publiczne www.portalzp.pl
